29 września 2014 roku w Płońsku została rozstrzygnięta
druga edycji Nagrody im. Jana Jędrzejewicza. Czek na 10 000 zł dla
najlepszej książki polskiego autora poświęconej historii nauki i techniki wydanej
w 2013 roku przekazał laureatowi Burmistrz Miasta Płońska, które nagrodę
ufundowało we współpracy z Komitetem Historii Nauki i Techniki PAN oraz Kasą
im. Józefa Mianowskiego – Fundacją Popierania Nauki. Siedmioosobowa Kapituła Nagrody
przyznała Nagrodę Jackowi Rodzeniowi Na
tropie widma. Geneza i ewolucja spektroskopu optycznego w latach 1810–1860
(Kraków 2013).
Kapituła pokreśliła wkład, jaki książka
wnosi do historii przyrządów naukowych, a w szczególności spektroskopii. Jacek
Rodzeń podważa powszechnie do tej pory przyjmowane ustalenia na temat dziejów
spektroskopu optycznego Twierdzenia zawarte w książce Na tropie widma są solidnie osadzone w źródłach historycznych, a
rozwój spektroskopii jest przedstawiony na szerszym tle historii nauki i
instrumentów badawczych. Ta ostatnia cecha pracy Jacka Rodzenia w połączeniu z
przystępnym językiem czyni z książki atrakcyjną lekturę także dla zwykłego
czytelnika.
Dr hab. Jacek Rodzeń wykłada w
Instytucie Bibliotekoznawstwa i Dziennikarstwa Uniwersytetu Jana Kochanowskiego
w Kielcach, prowadząc badania w takich obszarach, jak historia nauki, filozofia
nauki i naukoznawstwo.
Spośród pozostałych zgłoszonych tytułów
szczególną uwagę Kapituły zwróciła książka Magdaleny Bajer Rody uczone. Kreski do szkicu (Warszawa–Toruń 2013). Wprawdzie jej
tematyka nie należy ściśle do obszaru historii nauki i techniki, forma zaś
odbiega od monografii czy eseistyki naukowej, przedstawia ona jednak w bardzo
ciekawy sposób wielopokoleniowe dzieje uczonych i ich rodzin, podejmując
problematykę związaną z formacją i etosem inteligenckim w naszym kraju.
Jan Jędrzejewicz (1835–1887)
należy do najważniejszych postaci polskiej nauki XIX stulecia. Po studiach
medycznych, zwieńczonych podróżą naukową po Europie, swój los związał z
Płońskiem, gdzie osiadł w 1862 roku i gdzie rozwijał swoją działalność
astronomiczną. W latach 1872–1875 uruchomił w Płońsku prywatne obserwatorium,
którego głównym instrumentem był zakupiony u Steinheila ewkatoriał z obiektywem
o średnicy 162 mm, oraz stację meteorologiczną. W 1883 roku uzupełnił
wyposażenie obserwatorium refraktorem Cooke’a o średnicy 140 mm. Najważniejszym
wkładem Jędrzejewicza w astronomię są jego obserwacje gwiazd podwójnych.
Jednocześnie był jednym z najwybitniejszych popularyzatorów nauki swoich
czasów: dał wiele odczytów publicznych, umieszczał artykuły w prasie (m.in.
„Korespondent Płocki”, „Przyroda i Przemysł”, „Wędrowiec”, „Wszechświat”). W
1886 roku nakładem Kasy im. Józefa Mianowskiego ukazała się jego Kosmografia, uznawana za najlepszy
polski podręcznik astronomii przełomu XIX/XX wieku. Zmarł na tyfus, wypełniając
obowiązki lekarza. Wspominając go w 1888 roku w „Kurierze Codziennym”, Bolesław
Prus pisał: „ustanowiłbym fundusz i założył instytucję, która jak rybak siecią
wyłapywałaby w społeczeństwie i popierała ludzi podobnych Jędrzejewiczowi. Oni
bowiem są jak źródła, gdzie wytrysną, tam nawet na sypkim piasku rodzi się nowe
życie”.
Kapituła Nagrody im. Jana
Jędrzejewicza zachęca przedstawicieli środowiska uczonych polskich, wydawców i
czytelników do zgłaszania godnych uwagi tytułów do kolejnych edycji nagrody.
Szczegółowe informacje o nagrodzie można znaleźć na stronie Komitetu Historii
Nauki i Techniki PAN: www.khnit.pan.pl
Przewodniczącym Kapituły nagrody jest pracownik Instytutu Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UMCS, Prof. dr hab. Jarosław Włodarczyk.
Fot. Pracownia Dokumentacji Dziejów
Miasta Płońska
